Dit essay gaat over het seksuele als onderdeel van een sublieme ervaring. Hierbij ligt de nadruk op de vraag of het mogelijk is in mijn kunstwerken een vorm van het sublieme tot uitdrukking te brengen. Hierbij wordt eerst een verkenning gemaakt van de verschillende definities van het sublieme. Hierna volgt een betoog over waarom porno als medium voor een seksuele ervaring beschouwd kan worden, waarna ik afsluit met een relatie tussen het sublieme en mijn werk.
Voor dit essay gebruik ik voornamelijk het boek “het sublieme” van Hans den Hartog Jager met een nadruk op de hoofdstukken 2 en 8, en een eerder essay van mezelf getiteld [Mijn leven ] als bron.
Over het sublieme
[Zowel Turner als Eliasson delen een liefde voor licht dat zowel hemels als vernietigend is. Een fascinatie voor de elementen. Allebei confronteren ze de toeschouwer graag met zijn eigen nietigheid. En, dat was misschien wel het bijzonderste, hun beider werken waren ondanks die vernietiging, ondanks dat ongemak, mooi.] - p 31 Het sublieme
Het sublieme is zowel in de kunst als in de filosofie een begrip dat zijn volle bloei beleefde ten tijde van de Romantiek.
Het begrip verschijnt echter al in de klassieke oudheid bij Longinus een Griekse schrijver/filosoof. Kernbegrippen uit zijn “over het sublieme” zijn grootsheid, natuur, overweldiging, verlies van beheersing. Longinus maakt ook al een onderscheid tussen “subliem” en simpelweg “het schone”. Waar het Schone simpelweg aangenaam is roept het Sublieme naast het gevoel van esthetische bevrediging ook nog een gevoel van verbijstering, verrassing of angst op.
Die beleving van schoonheid en gevaar is nog steeds kenmerkend voor de beleving van het sublieme tegenwoordig. (Iets wat de beleving van hedendaagse sublieme kunst niet per se een makkelijke of aangename ervaring maakt.)
Als we naar de Romantiek kijken zijn de filosofen Kant en Burke van belang.
Bij Burke komt de gedachte weg dat de angst die bij een sublieme ervaring optreed een vorm van genot is, al ontstaat dit gevoel mede doordat we ons er altijd van bewust blijven dat de sublieme ervaring in een kunstwerk nooit werkelijk gevaar oplevert. Bij Burke leeft de gedachte nog wel dat de menselijke geest slechts in staat is om zintuigelijke indrukken te verwerken, zelf iets scheppen zit er niet in.
Bij Kant leeft juist de gedachte dat het sublieme direct voortkomt uit een subjectieve ervaring. Zogezegd creeert iedereen dus zijn eigen sublieme ervaring.
Kant maakt verder in zijn “Kritiek van het oordeelsvermogen” nog het onderscheid tussen twee soorten sublieme ervaringen:
We ervaren iets wat zo groots is dat we het niet in zijn totaliteit kunnen bevatten.
Of we worden zozeer door het sublieme overweldigd dat we over de grenzen van onze eigen geest dreigen heen te gaan. We worden meegesleurd. Je zou hier dus uit op kunnen maken dat Kant eigenlijk een onderscheid maakt tussen een hemelse en een aardse sublieme ervaring.
Wat een subliem kunstwerk unaniem gezien wel nodig heeft is een combinatie tussen ontregeling en verheffing. Volgens den Hartog Jager ontbreekt het in hedendaagse kunstwerken vaak aan een verheffende werking, terwijl er wel veelvuldig gebruik wordt gemaakt van ontregeling als effect. Dit wordt volgens den Hartog-Jager mede veroorzaakt door de discutabele positie die schoonheid inneemt binnen de moderne kunsten.
Het sublieme en het seksuele idee
In mijn vorige essay heb ik de stelling geintroduceerd dat het hedendaagse seksuele, net als het sublieme, een affaire is die voorbij de rede en natuur gaat.
Je zou kunnen stellen dat het orgasme voor de moderne mens een van de laatste sublieme ervaringen is die hij nog kan beleven. Binnen de onttoverde wereld is het een laatste gewaarwording die hem kan overvallen, zowel in zijn oncontroleerbaarheid als diepzinnige natuurlijke ervaring.
Pornografie is een wezenlijk onderdeel van onze huidige seksuele belevingswereld. Ik wil graag pleiten voor het beschouwen van porno als medium tot een sublieme ervaring.
Een begrip wat zelden geassocieerd wordt met porno is het schone of een woord als verheffing. Als we Plato aanhalen in relatie tot porno zijn er twee mogelijke paden die we kunnen bewandelen:
Aan de hand van de analogie van de grot kunnen we de redenatie volgen dat porno slechts een zwakke afspiegeling is van de daad. Immers voortplanting is waar het daadwerkelijk om draait tijdens seks. Waar onze huidige seksuele beleving hier dankzij alle voorbehoedsmiddelen al een zwakke afspiegeling van is, is porno slechts de afspiegeling van onze immorele-niet voortplantingsgerichte- seksuele beleving.
Porno in deze analogie dus in de positie van kunstenaar.
Als we echter de focus verleggen naar het bredere perspectief van de Staat van Plato en zijn theorieen over het Schone, het Ware en het Goede kunnen we een hele andere conclusie bereiken.
Volgens den Hartog-Jager zijn we in de post-moderne kunstbeleving vergeten dat er wel degelijk sprake is van een universele basis onder het begrip “schoonheid”. Deze basis is gevormd in de klassieke oudheid, mede doordat kunstenaars zich wenden tot Platoonse theorieen. Porno is een van de weinige “kunstvormen” waarbij nog gestreefd word naar het ongegeneerd weergeven van “het schone”, een cruciaal element uit Plato’s de Staat.
-Weliswaar buiten ons bereik maar we moeten er wel naar streven.- De mensen die in porno films spelen voldoen aan onze huidige ideeen over hoe het schone er uit zou moeten zien. Dat ze uitmond in een groteske vorm doet niks af aan het streven. Ze werken mee aan het proberen te scheppen van een seksuele utopie. Exponent hiervan is bijvoorbeeld het werk van de Noorse fotograaf Petter Hegre.
Porno is dus een van de laatste bastions waarbinnen gestreefd word naar het bereiken van een vorm van schoonheid. Niet voor niets is porno een van de beroepsvelden met het hoogste aantal borstvergrotingen en andere cosmetische ingrepen.
Tegelijkertijd is er geen porno zonder controverse.
Zowel op het gebied van esthetiek als moraliteit. Dat er duidelijk een verband met het schone is hebben we net vastgesteld.
Het andere aspect van het sublieme, namelijk de angst en het verbijsterende kan in de beleving van porno op twee manieren naar voren komen.
Visuele ambiguiteit
Ten eerste heb je het visuele aspect. De volgende quote uit het boek 'Pink the exposed colour" over seksuele prikkels raakt hieraan:
"... If the stimulus comes from the wrong person or seems inappropriate to the social setting I am likely to reject it because it frightens or embarrasses or is unpleasant to me." p48 “Pink..”
Kortgezegd ondanks het duidelijke streven naar schoonheid en bevrediging binnen porno is er naast aantrekkingskracht ook een drang naar verwerping van de ervaring.
Net als bij de Faun van Barberini kan er bij het zien van porno sprake zijn van een puur fysieke reactie die ons het gevoel geeft van verlies van beheersing. Porno spreekt ons onderbewuste aan. Ook een eigenschap van het sublieme.
Het morele gevaar
Ten tweede is er het morele aspect. Als we voorbij de visuele prikkel van immense leegte kijken die bijdraagt aan de sublieme ervaring op bijvoorbeeld het werk “Monch am Meer” van Friedrich is er binnen de porno sprake van een misschien wel even grote morele leegte. Porno valt buiten het morele referentiekader. Het is een vorm van erotische beleving waar niemand onverschillig tegenover staat. Het heeft iets weg van een streven naar amoraliteit. Een begrip wat nu in de praktijk niet meer bestaat.
Volgens den Hartog Jager verschuift de perceptie van wat precies binnen het sublieme valt mettertijd. Een niet visuele vorm van het sublieme behoort dus zeker tot de mogelijkheden. Vooral in de wereld van conceptuele kunst.
Terugkijkend naar de filosoof Burke kunnen we concluderen dat porno zeker streeft naar het opwekken van een genotservaring terwijl er tegelijkertijd sprake is van een grote leegte.
Het sublieme is dan wel geen beoogd effect van porno, maar het bezit deze kwaliteit in potentie wel degelijk.
Mijn Kunst
Kijkend naar mijn kunst zie je in eerste instantie weinig wat aan een direct sublieme ervaring doet denken. Tekenend hiervoor is waarschijnlijk het gesprek wat ik erover had met mijn moeder.
De eerste keer dat ze mijn kunst zag vond ze het mooi. Ik was aangenaam verast, het ging namelijk om filmstills uit pornofilms overlegd met anatomische gravures. Er onststond een vleselijk beeld waarin je je kon verliezen. Toen ik mijn moeder later weer sprak en aangaf hoe blij ik was met haar reactie aangezien het toch om-nou ja-porno ging was ze zeer verbaasd. Ze had helemaal niet gezien dat het om een seksueel getinte afbeelding ging. Ze reageerde hierop meer zoals ik verwacht had. Geschokt en licht afwijzend. In tweede instantie bekende ze dat ze mijn werk echter nog steeds mooi vond.
Dit is het spel wat ik met het sublieme wil spelen. Het is er wel, maar meer iets wat je vanuit je ooghoeken ziet.
Porno zelf is heel expliciet, dus ook de vorm van het sublieme die het in zich waarborgt. In mijn kunst streef ik meer naar een impliciete vorm. Ik hoop op een soort tweede ervaring die Kant als tweede mogelijkheid aangeeft: Iets wat je probeert mee te sleuren over de grenzen van je eigen geest. In mijn optiek is de moraliteit die om het seksuele en porno hangt, niet juist. Ik probeer mensen te wijzen op de schoonheid van de morele leegte. Dit doe ik niet door me in de post-moderne traditie te voegen van shockerende kunst, maar door me aan te sluiten bij de groep kunstenaars die volgens den Hartog Jager het sublieme aan het herontdekken zijn.
Bronnen:
den Hartog Jager, Hans (2015, oktober)“Het Sublieme” , Amsterdam, Singel uitgeverijen
Nemitz, Barbara (2006, augustus)“Pink the exposed colour” Ostfildern Duitsland,Hatje Cantz
Visser, Annika (2015, februari) “Mijn leven”
Artist statement
What matters at day's end is touch.
Our minds can be confused and o so different, but what truly counts at that moment is my breath on your skin. To feel you slip smoothly into me. My lust like pearls in your pubic hair.
Your head in my neck becoming a refuge.
Our bodies together becoming a delta. Flowing, intertwined and fertile.
With my nails dug into your buttocks we create our own savage garden.
Rainwater dripping from the leaves, oppressive heat, damp moss.
Teeming but in balance.
This is where I want to stay.
I've ripen. My desires are different than a year ago and continue to change.
They become more romantic. I let them find me, unforced.
For you, this Romantic longing of mine is unacceptable, I know.
People like our love volatile and fleeting. Like a soft whisper.
I can't do anything with this implicit transiency.
I need explicitness.
Firmness.
Things you can hold without breaking them. Unveiled.
Not the volatilization of a breath of breeze, but the bending of a stem.
Someone to lose myself in.
I read somewhere that we-as a person- are defined by our environment.
So here I am, please see me, define me.
I can not be alone, I need your hands on my body, to preserve myself. without you I'm shapeless.
It is the curse of our individualistic times that you aren't allowed to admit this.
This fear of being alone.
To want to use your creational force for someone else and not not just on yourself.
The heart felt by times like a weakness. Now I think that precisely herein lies my strength.
That frightened dependent heart of mine.
My surrender.
I put it in between us, expose it to the elements. It is vulnerable in this natural force.
Instinctively, this vulnerability, for me is right.
